амаршалга

Хабарай түрүүшын үдэрнүүдээр амаршалнаб.

Буряад нэрээ дээрэ үргэжэ ябая !

                                                                                

                                  Буряад      нэрээ дээрэ үргэжэ  ябая !

            “Нэрээ хухаранхаар , яhаа хухара” , “Нэрээ дээрэ үргэжэ ябаарай”,”Эсэгынэгээ нэрэ нэрлүүлжэ ябаарай “ ,”Нэрэ гээшэ- наhанай,алдуу гээшэ - ябадалай “ гэhэн хүнэй нэрэ тухай  олон ехэ удхатай оньhон  үгэнүүд бии гээшэ. Хүн бүхэн нэрэтэй, нэрэ бүхэн   удхатай ушартай гээшэ.Алишье арад хадаа хүүгэдтөө  зохид таараhан  нэрэ үгэхэ гэжэ оролдодог.  Хүнэй нэрэнүүдые абаад шэнжэлээд үзөө hаа  сагай байдалтай ,соёлтой ,түүхэтэй холбоотой гээд тэмдэглэмээр. Энэ тэмдэглэл соогоо буряад монголнуудай нэрэнүүд тухай шэнжэлгэ хэhэнэй дурадханаб.

         Буряад монгол арадтамнай ехээр  санксрит ,түгэд нэрэ ехэ олон . Түүхэтэй холбоотой  зарим нэрэнүүдые дурдалбал ( Монголдо иимэ нэрэнүүд  Застав, Моёор, Фабрикажав, Бирдаан,Маршал,Солдат,Тракторсурэн Медаль,Диплом,Яслисурэн,Яблок) Буряад орондомнай ( Электрофикация, Трактор , ДепутатБальжима, Мэлс, Ивс, Ким  ) 20-40-өөд оноор удаан бэшэ нэгэ хэды хугасаа соо иимэ нэрэнүүдые үгэдэг   байhан. Энэмнай хадаа тэрэ үеын байдалые гэршэлнэ.

Шажанай бурхан шүтээнэй нэрэнүүд ехэ олон оронхой:Намхайнямбу- огторгойн зүрхэн, Дожнямбу- очирсайхан,Долгор –гэтэлгэч сагаан ,цагаан дар эхийн нэр,Ханд- огтрогойгоор ябагч, Дара эхын нэр,Цэдэв-наhанай бүтээл, Ганжуур –бурханай сургаалай номой нэрэ.

   Нэрэдээ ехэ болгоомжотой хандадагые монголдо иигэжэ хэлсэдэг :

 “нэрээ  сайхан бодож яваарай,”, “ нэрээ хайрлаарай ”,   “нэрээ хухарж болохгүй “,энэмнай хадаа нэрэдэйшье ,байдалдаашье болгоомжотой хандахые заана.

         Хүүгэдтөө нэрэ үгэхэдөө бүхы наhанайнь харгын арюуниие , энх тайбаниие , зол жаргал хүсэжэ   нэрэ үгэдэг гээшэ.Монголнууд иимэ нэрэнүүдые үгэдэг байна :  

хүүгэдэйнгөө ерээдүй ажабайдалда  аз жаргал, баяр баясгалан хүсэhэн нэрэнүүд : Азжарагал,  Өөлзий,  Сайхан, Баярбатор, Баярсайхан, Цэнгэл, Баярбат,Саруул.элүүр мэндэ ,амагалан байдал   хүсэжэ юрөөhэн нэрэнүүд :

Амгалан, Энх, Тайван, Төвшин, Амарсанаа, Амархуу ,Энхболд, Энхбат,Энхбаатар.элбэг байдал ,үнэр баяниие айладхаhан нэрэнүүд:

Арбин, Элбэг, Дүүрэн, Баялиг, Өнөр, Буян, Дэлгэр,Үлэмж . Тиигээд Баян гэжэ нэрэ дээрэ нэмэгдэжэ   Баяндалай,Баянбат, Баянбаатар гэhэн нэрэнүүд бии болгогдоно.эрэлхэг зоригтой болохые хүсэhэн нэрэнүүд: Зориг, Цог, Баатар,Айлтагүй, Хурц,Алдар,Аварга, Жавхалан. Нэгэ нэрэ дээрээ нэмэн бии болгодог үшөө нэрэ Цогтбаяр, Цогтбаатар, Цогтбуян, Зоригбаатар .ажал амидарал дэгжэн дэшэлхэ,мандан бадархые  юрөөhэн нэрэнүүд: Бат,Төмөр,Мөнх,Насан,Ган. Одмандах, Нармандах, Энхмандах.ута наhа наhалха,бата бэхи байхые хүсэhэн нэрэнүүд : Бат, Мөнх,Суурь,Насан. Тэрээн дээрэ нэмэн Мөнх Сайхан,Мөнхтулга,Баттуяа. Насан гэжэ нэрэ дээрэ нэмэжэ Уртнасан, Тумэннасан, Мөнхнасан, Насанбат.

үбшэн зоболонгүй ,гай тодхорто оронгүй амидараг гэhэн Энэбиш, Хүнбиш,  Нохой, Баасандорж,  Ороолон, Тэрбиш.хүүгэдээнгөө hанаа сэдьхэл амидарал арюун тунгалаг байхын тула гэрэл гэгээтэй байхые хүсэжэ юрөөн үгтэhэн нэрэнүүд : Туяа, Саруул, Гоо, Тунгалаг, Цэлмэг,Ариунбаяр, Ариунтуяа, Ариунболд.Ажабайдалдаа бүтэн тэгш ябахын тула Тэгшээ, Төгөлдөр, Бутэмж,  Сулдбаатар,Чинбат,  Төмөр . Амитанай нэрэ нэрлэhэн ехэ олон нэрэнүүдые хүүгэдтээ үгэдэг  байhан Бүргэд, Хандгай, Начин, Аргал, Тогос,Хурьган, Хулгана,Унага,Ямаахан ,Нохойжав,Баабгайхүү, Батбэлтрэг.Эдэ үгэнүүдэй удхань хадаа юумэнhөө аршалха абарха гэhэн удхатай.Ургамалай нэрнүүдые ехэнхидээ басаган үринэртөө үгэдэг :Хонгорзул, Хонхцэцэг, Сарнай, Алим, Жэмэс, Үзэм ,Навчдэлгэр, Цэцэгбаяр, Алтанцэцэг,Мөнхцэцэг. Хүүхэдээ   түрэhэн гараhан үдэрэйнь одоор нэрлэдэг байгаа:Цар, Од,  Цолмон,  Сансар, Наранбаатар,  Наранцэцэг.

Мүнөө үедэ  нэрэнүүдэй  хуряангыгаар  хэлсэдэг ушарнууд бии : Лубсанцырен багша – Лу багша, ЦогтБаатар  -Цогоо, Мэндсайхан – Мэндээ , Чинзориг –Чинзо .

         Би  лигвистическэ гимназиингаа hурагшадай нэрэнүүд   дээрэ тогтохомни  Ехэ олон   ондоо яhанай залуушуултай гэр бүлэ боложо,наhайнгаа нүхэр олоно.Тэрэшье яахаб ,сагай байдал тиимэ ха юм даа.  Зарим минии hурагшад иимэ нэрэнүүдтэй :  Ли Данил (абань хитад-  эжынь буряад ) , Чжома  Снежана  (абань түгэд –эжынь буряад ),Лю Лана (абань хитад- эжынь буряад ), Бай Мэргэн(абань хитад –эжынь буряад ), Ду Ефана (абань хитад -эжынь буряад ), Нгуен Милана (абань вьетнам -эжынь буряад ),  Сюй   Полина(абань хитад- эжынь буряад ), Жэнь Аюр (абань хитад –эжынь буряад ),Го Арюна(абань хитад –эжынь буряад ) ,  Сунь Вадим(абань хитад –эжынь буряад ) , Хам Алёша (абань хитад- эжынь буряад ), Ким Тимур(хүгшэн абань хитад –эжынь буряад )....Энэ нэрэнүүдые уншахадаа оло юумэ бодожо үзэхөөр,энээн тухай уншагшад өөhэдөө тобшолол хээрэйгты . Минии hанахада  энэ ехэ муу бэшэ , юундэб гэхэдэ   бүхы юумэн   хадаа хубилжа , олон  арадай харилсаан хүгжэжэ   байна ха юм даа.

         Эжы абань  хүүгэдэй  hургуулида  оруулхадаа   буряад хэлэ үзэг, буряад ёhо заншалаа  мэдэхэ хүнүүд болог гэжэ  найдажа оруулна. Тэрэ найдалыень бэелүүлэн ажалланабди, ганса  hургуулида үзэхэдэ бага, үшөө литература уншаха, театрта  ошохо , гэртээ хөөрэлдэхэ  хэрэгтэй  нэгэ үгөөр гэртэхинэй  ехэхэн оролдолго хэрэгтэй.

          Өөрымни  hанамжа хадаа буряад нэрэеэ  хүүгэдтөө үгэжэ байхые гэр бүлэ боложо байhан залуушуулда зааха хэрэгтэй . Буряад арадтаа , буряад хэлэндээ дурлал патриотизм эндэhээл  эхилдэг.

         Нэрээ нэрлүүлhэн  суута хүбүүд басагадаа дурдая  Агван Доржиев , Дашарабдан Батожабай, Дашинима Дугаров ,Цырендулма Дондогой .Хуу буряад нэрэнүүдтэй ,ажал хэрэгээрээ нэрээ мүнхэлөө. Буряад хэлэеэ  үзэжэ , буряад номуудаа уншажа , буряад дуугаа дуулажа , хүүгэдтөө буряад нэрэ үгэе гэжэ залуушуулдаа  ойлгуулжа ябая   !